| Kastamonu-Mustafa Kaya Anatolian High School | English Entertainment Site | English Lesson | Term Paper |

‘Edilgen’ cümlenin ne olduğunu daha iyi anlayabilmek için önce ‘etken’ cümlenin ne olduğunu bilmek gerekir:

People speak English all over the world.
özne fiil nesne yer
İnsanlar bütün dünyada İngilizce konuşuyor.

Cümledeki fiili kimin yaptığı bellidir. Yani ‘konuşmak’ fiilini ‘insanlar’ yapmaktadır. İşte fiili kimin yaptığı belli olan böyle cümlelere ‘etken’ cümleler denir. Ancak, kimi cümlelerde ya özne bilinmez ya da öznenin bilinmesi çok önem taşımaz:

Cümlede ‘konuşmak’ fiilini kimin yaptığı belli değildir. Bu tip cümlelere de ‘edilgen’ cümleler denir. Türkçe’de bu, -(i)l- ve –(i)n- çatı ekleriyle kurulur (kır-ıl-mak, bil-in-mek).

Edilgen cümle yapmanın ilk koşulu, kullanılan fiilin geçişli, yani nesne alan bir fiil olmasıdır. Nesne almayan geçişsiz fiillerle edilgen cümle yapılamaz. Örneğin, break, see, find, clean, build gibi fiiller nesne alırlar. Go, die, sleep, come, run gibi fiiller ise nesne almazlar. Bir fiilin nesne alıp almadığını anlamanın yolu, fiile ‘ne, neyi, kim, kimi?’ sorularının sorulmasıdır. ‘Görmek’ fiiline ‘ne gördün?’ ya da ‘kimi gördün?’ sorularını sorun, cevap alırsınız. Öyleyse ‘görmek’ fiili geçişli, yani nesne alan bir fiildir ve edilgen çatıda kullanılabilir.

Birçok konuda olduğu gibi bu konuda da bazı istisnalar vardır ve bunlar için kesin kurallar yoktur. Bu tip istisnaların öğrenilmesi tecrübeyle, çok okuyarak, kafa yorarak olacaktır. Örneğin, yukarıda nesne almayan fiiller edilgen yapılamaz dedik. Ama ‘durum bildiren’ fiiller (stative verbs = have, resemble, fit, suit, lack) nesne almalarına rağmen edilgen olarak kullanılmazlar:

I have a nice car.
nesne
Güzel bir arabam var. (= A nice car is had by me. denmez)

These shoes don’t fit me.
nesne
Bu ayakkabılar bana olmuyor. (= I am not fitted by these shoes. denmez)

Aynı biçimde, edatlarla (preposition) kullanılan ve nesne alan bazı fiiller de edilgen yapılmazlar:

They agreed with the teacher.
edat
Öğretmenle aynı fikirdeydiler. (= The teacher was agreed with by them. denmez)

Edilgen cümlede eğer fiili yapanı söylememiz gerekiyorsa çoğunlukla by sözcüğü kullanılır. Bu sözcüğe agent denir. Fakat her edilgen cümlede fiili yapanı belirtmek diye bir kural yoktur. Gerekmiyorsa söylenmez:

Bu cümlede ‘konuşmak’ fiilini kimin yaptığını söylemeye gerek yoktur. Dolayısıyla by sözcüğüne de gerek yoktur.

Ama bu cümlede saati alanın ‘babam’ olması önemlidir ve söylenmesi gerekir. Burada by sözcüğü kullanılmalıdır. Ancak her edilgen cümlede by kullanılmayıp başka edatlar da (preposition) kullanılabilir:

Önce etken cümlenin nesnesi bulunur:

The man stole the car.
özne fiil nesne
Adam arabayı çaldı.

Nesneyi bulabilmek için, özneye ‘ne’ ya da ‘neyi’ yaptığını sormak gerekir (= Adam ne çaldı?). Bu soruya cevap veren sözcük (= arabayı) nesnedir. İşte bulduğumuz bu nesneyi, edilgen cümlenin başına getirerek onun öznesi yaparız:

Daha sonra, aşağıda örneklerini göreceğiniz gibi, etken cümlenin zamanına (tense) göre gerekli değişiklikleri uygularız. Sürekli zamanlarda (continuous tenses) being, perfect zamanlar da ise been eklenir. Cümlenin zamanı ne olursa olsun, bütün edilgen cümlelerde fiil past participle haldedir (seen, taken …). Eğer etken cümle bir modal ile kurulmuşsa, bu modal aynen alınıp arkasına be fiili eklenir:

Şimdi edilgen cümlelerin, etken cümlelerden dönüştürülürken zamanlara (tenses) göre nasıl değişikliğe uğradıklarını örneklerle görelim:

Daha önce de belirtildiği gibi edilgen cümleler aslında yalnızca geçişli fiillerle kurulur. Ancak kimi fiiller (sit, sleep, run, walk, arrive, come) kendileriyle kullanılan edatları (preposition) alarak edilgen çatıda kullanılabilirler:

İngilizce’de kimi fiillerin iki nesnesi vardır: dolaysız nesne (direct object) ve dolaylı nesne (indirect object):

Bu tür etken cümleler iki biçimde edilgen yapılır:

1. Cümlenin dolaylı nesnesinin özne biçimi (me=I, you=you, us=we, them=they, him=he, her=she, it=it) edilgen cümlenin başına getirilir ve edilgen cümle yapma kuralları uygulanır:

2. Cümlenin dolaysız nesnesi ( a car), edilgen cümlenin başına getirilir ve edilgen cümle yapma kuralları uygulanır:

Şimdi başka örnekler verelim:

Ancak kimi fiiller vardır ki, iki nesnesi varmış gibi gözükse de, yalnızca bir tek biçimde edilgen yapılabilir:

Sıfatlarla kullanılan kimi fiiller de tek bir biçimde edilgen yapılırlar:

The boy made his shoes muddy.
nesne sıfat
Çocuk, ayakkabılarını çamurladı.
His shoes were made muddy.
Ayakkabıları çamurlandı.

Etken cümlede belirtilen nesnenin yaptığı fiili anlatan cümleler edilgen yapılırken to eklenir. Bu kuralın tek istisnası let fiilidir:

Yukarıdaki cümle her ne kadar gramatik olarak doğru ise de, kullanımda pek tercih edilmez. Çünkü let sözcüğü, edilgen yapıda pek kullanılmaz. Onun yerine be allowed to tercih edilir:

İngilizce’deki emir cümleleri edilgen yapılırken, etken cümledeki hangi sözcük nesne olarak kullanılacaksa, edilgen çatı ona göre biçimlenir:

İngilizce’de kimi fiiller etken cümle yapısında olmalarına karşın edilgen anlam taşırlar:

Need, require, want eylemlerinden sonra gelen fiil eğer -ing almışsa cümle edilgen anlam kazanır:

Edilgen çatıda be fiili yerine get çok sık kullanılır. Her iki cümlenin de çevirisi aynıdır:

İngilizce’de birçok cümle people, everybody, one, someone gibi öznelerle kurulur. Kim olduğu kesin olarak belli olmayan bu tür öznelerle kurulan cümleler, edilgen çatıyla başlatılabilir:

Bu tarz cümlelerle kullanılan başka eylemler de (admit, claim, believe, mean, say, see, understand, expect, fear, think, state, presume, consider) vardır. Bu eylemler içinde iki türlü edilgen yapılabilenler de bulunmaktadır: